Lets football

काही दिवसांपूर्वी डेव्हिड बेकहॅमचा एक व्हिडिओ वायरल झालेला बघितला. समुद्रकिनाऱ्यावर  बेकहॅम हातात शीतपेयाचा कॅन घेतलेला. दूरवर तीन बाजूला तीन कचरा पेटी ठेवलेल्या असतात. डेव्हिडचा मित्र त्याला विचारतो , की तू इथून तीन फुटबॉल्स त्या तीन कचरपेटीत टाकू शकतोस का.  डेव्हिड बेकहॅम शरथ मंजूर है..हो म्हणतो. आणि सहज तीन फुटबॉल्स तीन किक्समध्ये त्या तीन कॅन्स टाकतो. तेव्हा त्याच्या मित्राचा आवाज ऐकण्यासारखा आहे.
तेव्हा कळतं, रस्सी पुरानी हो गयी पर बल नही गया..निवृत्त झाला पण अचूकता कायम अजूनही..
ही आहे साधना. सर्वोत्तम होण्याची.

फुटबॉल म्हटलं की डोळ्यासमोर येतो जोश, आवेग, थरार. पण फक्त इतक्यापुरताच हा खेळ मर्यादित नाही. ते तर त्याचं बाह्य शोकेस आवरण. पण फूटबॉलमध्ये त अचूकता, समयसूचकता आणि ती मिळवण्यासाठी प्रचंड मेहनतही आवश्यक. हे कळतं.

आजपासून संपूर्ण जग तगड्या, मजबूत पायांची किमया, पदलालित्य बघणार आहे. आजपासून फिफा, द फेडरेशन इंटरनॅशनल फूटबॉल असोसिएशन वर्ल्डकप सुरू होतो आहे. मायकल जॅक्सनच्या मून वॉकसाठी त्याचे चाहते वेडे होते. तसेच मेस्सी, रोनाल्डोच्या पायांची नजाकत, रग, ताकद बघण्यासाठी अक्खं जग वेडं होतं.

रशियात बत्तीस फुटबॉल देशांचा कुंभमेळा सूरु होतोय.
संपूर्ण विश्व “लेट्स फूटबॉल” करणार आहे. क्रिकेट हा एकमेव आपला लाडका बाकी सावत्र खेळ मानणाऱ्या बहुतेक भारतीयांना फूटबॉलप्रेमी देशात फूटबॉलवर्ल्डकपवेळी पसरणाऱ्या फूटबॉलज्वराबद्दल जास्त जाणीव नसते.

क्रिकेट हा सभ्य पुरुषांचा खेळ म्हणतात.  टेनिस, बॅडमिंटन हे काहीसे तांत्रिक खेळ आहेत. टेबल टेनिस हा इनडोअर तांत्रिक खेळ. गॉल्फ हा  खेळ तर उच्चभ्रू खेळ मानला जातो. त्या खेळाचा ऑराच अगदी उच्चभ्रू. त्यात जोश कमी क्लास जास्त जाणवतो.  पण फुटबॉल .. हा जेंटलमन्स गेम नाही. हा खेळ भावनाशून्य चेहरा करून खेळण्याचा, बघण्याचा नाही. हा आहे अस्सल मर्दानी, जोश से भरपूर, रांगडा खेळ.

दहा मिनिटं धावल्यावर छातीचा भाता होणाऱ्या तरुण मुलांत आणि एका व्यावसायिक फुटबॉल खेळाडूमध्ये प्रकाश वर्षाचं अंतर असतं. फुटबॉलमध्ये पणास लागतो तो इंडयुरंस, स्टॅमिना..

फूटबॉलपटूंचा मैदानावरील जल्लोषही आवेगात असतो. क्रिकेटमधील मैदानावरील ‘सेलिब्रेशन्स’ हे कित्येकदा फूटबॉलमधून आलेलं वाटतं. अंगातील टीशर्ट काढून मैदानावर धावणे, सहखेळाडूच्या छातीवर छाती आपटणे..

चाहत्यांच्या मनावर फूटबॉलचा मनावर इतका प्रचंड प्रभाव असतो की त्यांचंही जल्लोष मर्यादेपलीकडे जातो. चित्रविचित्रप्रकारे ते विजय, किंवा क्षण साजरा करतात. कित्येकदा युरोपियन देशात फूटबॉल मॅच सुरू असताना युवक किंवा युवती कधी मध्यमवयीन माणूस अंगावरील संपुर्ण कपडे काढून नग्नावस्थेत मैदानावर चालू मॅचमध्ये धावत येतात. फूटबॉल ही नशा असते त्यांच्यासाठी. मनावर प्रचंड प्रभाव पाडणारा , काहीही करायला लावणारा हा खेळ. लोक रडतात, ओरडतात, जल्लोष करतात. राग , शत्रुत्व विसरून एकमेकांना मिठ्या मारतात तर कधी जीवावर उठतात.  भर मैदानात कित्येकदा भांडणं, एकमेकांना जखमी करण्याचा प्रयत्न केल्याच्या घटना झालेल्या आहेत.

जवळपास दोनशे दहा देशांत खेळला जाणारा हा खेळ संपूर्ण जगाला वर्ल्डकपच्या काळात जोडतो. भावनिकरित्या लोक जोडल्या जातात.
फूटबॉलप्रेमी वेडे असतात फूटबॉलसाठी. हे वेड कधी मर्यादा पार करतं. विरुद्ध टीम्सच्या समर्थकांमध्ये, चाहत्यांमध्ये मारामाऱ्या होतात.
युरोपियन देशांत, आफ्रिकन देशांत फूटबॉल हा जीव की प्राण आहे.

आमच्या शाळेत तर शारीरिक शिक्षणाचे गुरूजी मुलांसाठी मिळालेला फूटबॉल कपाटात ठेवतात. कारण पोरं फूटबॉलला पोरं लाथा मारून त्यातील हवा काढून टाकतील म्हणून. काही मुली आणि मुलंही फूटबॉल मिळाला तर टेनिस, रबरी बॉलप्रमाणे त्याचे “टप्पे टप्पे” #नवरंग खेळतात, कॅच कॅच खेळतात. कसे होणार भारतीय खेळाडू फूटबॉलपटू. “चिंता करितो भारतीय फूटबॉलची.”

आम्ही तर समुद्रकिनारी गेल्यावर तिथून लाल , पिवळा मोठा आकाराचा बॉल घेतो आणि तेवढयापुरतं कोणी पेले, डेव्हिड बेकहॅम, कोणी रोनाल्डो, मेस्सी होतं.

क्रिकेट हाच एकमेव खेळ माहिती असणाऱ्या एका मित्राला रोनाल्डोबद्दल सांगत असताना, रोनाल्डो म्हणजे रोनॅल्ड पेन कंपनीचा मालक काय रे? असे प्रश्नही काही अजाण निरागस मनुष्य विचारताना बघितले आहेत.

“मोहन बगान”ला गार्डन, पार्क समजणारे महाबागवान याची देही याची डोळा बघितले आहेत.

पण भारतात खऱ्या अर्थाने फूटबॉलप्रेमी दिसतात ते पश्चिम बंगालमध्ये. फूटबॉल न आवडणारा बंगाली होऊच शकत नाही असंही म्हटलं जातं. “
यत्र यत्र बंगालीबाबू तत्र तत्र फूटबॉलप्रेमी!”

मोहन बगान हा फूटबॉल क्लब कोलकाताची शान आहे. 1889मध्ये भुपेंद्रनाथ बोस यांनी स्थापन केलेला हा फूटबॉल क्लब भारतातील सगळ्यात जुना, आणि आशिया खंडातील सगळ्यात जुना आणि मानाच्या क्लबमधील एक आहे.

पण आता भारतात फूटबॉलबद्दलची आस्था , प्रेम वाढतंय. गेल्या ऑक्टोबर महिन्यात झालेल्या सतरा वर्षांखालील विश्वकप स्पर्धेवेळी लोकांची उपस्थिती अबब म्हणणारी होती. शिवाय अंबानी सम्राज्ञी स्पोर्ट्स उद्धारक शो ऑफ राणी नीता अंबानीसुद्धा फूटबॉलला बढती देण्याचं काम करताय. रणबीर कपूर, अभिषेक बच्चन सारेच भारतात फूटबॉलप्रति प्रेम वाढवण्याचं काम करत असतातच.

जून जुलै महिना सुरू झाला की सूर्य आपलं कर्क संक्रमण करतो. देशभरात शेतकरी शेतीची पेरणीची कामे सुरू करतो. आषाढीच्या वारीचे वेध लागतात. वारकरी  पाऊले चालती पंढरपूरची वाट..पण दर चार वर्षांनी जून जुलैमध्येमध्ये जगभरात वारे वाहू लागतात ते फूटबॉलचे. “पाऊले चालती फूटबॉल टर्फीची वाट..”

जून जुलै महिन्यात फूटबॉल वर्ल्डकप होत असतो. जगभरात फूटबॉलज्वर पसरतो. भारतात  फूटबॉलप्रेमी पर्जन्याच्या कोसळत्या धारात मैदानात फूटबॉल खेळू लागतात.
फूटबॉल वर्ल्डकप हा आर्थिक घडामोडींचा, आपापल्या उत्पादनाच्या प्रमोशन्सचा एक व्यासपीठ बनतो.

2010चा फूटबॉल वर्ल्डकप म्हटलं की स्पेन आणि अर्जेंटिनाचा अंतिम सामना आठवतो. संभाव्य विजेता ब्राझीलची गच्छंती आठवते पण एक विशेष जगविख्यात ‘ ज्योतिषी’ आठवतो तो म्हणजे ‘#पॉल_बाबा_महाराज ‘#ऑक्टोपस’. हा ऑक्टोपस दर सामन्यात विजेता कोण होणार हे सुचवायचा. आणि योगायोग म्हणजे ते अचूक निघायचंसुद्धा. त्यावरून फार मनोरंजन झालं होतं.

2010 चा फूटबॉल वर्ल्डकप हा आफ्रिकेत झाला होता. तेव्हा शकिरा या पॉप सिंगरने सगळ्यांना “#वाका वाका..” म्हणत फूटबॉलसमोर वाकायला लावलं होतं. शकिरा शकू तशीही गुडघ्यात ‘विक’ करतेच म्हणा.

क्रिकेटमध्ये जसा ऑस्ट्रेलिया तसा फूटबॉलमध्ये ब्राझील! फूटबॉलमधील बाप माणूस! जगातील सगळ्यात जास्त काँडम्सची आयात करणारा देश म्हणून ओळखला जाणारा हा देश खऱ्या अर्थाने ओळखला जातो तो फूटबॉलसाठी! फूटबॉल प्रेमी! ब्राझील टॅणा टॅणा ना ना न ना..ब्राझील… हे गाणं अजूनही  कुळाचाराप्रमाणे पार्ट्यांमध्ये वाजवलं जाणारं गाणं, त्यामागेही फूटबॉलची थोडी पार्श्वभूमी आहे.

ब्राझील जर फूटबॉलमध्ये हरला तर राष्ट्रीय दुखवटा होतो . ब्राझील फूटबॉल टीमच्या जिंकण्यावर हरण्यावर तेथील राजकीय गणितेही अवलंबून असतात. वर्ल्डकपच्या काळात एक महिना अघोषित सुट्टीच असते तिथे. सामन्यानुसार कार्यालयांच्या वेळा बदलल्या जातात. ब्राझीलने आजवर झालेल्या  वीस वर्ल्डकप्सपैकी पाच वेळा आपले नाव फूटबॉल वर्ल्डकप ट्रॉफीवर नाव कोरले आहे.

मागील विश्वविजेता जर्मनी यावेळी जगज्जेतेपद राखण्याचे पूर्ण प्रयत्न करणार. अर्जेंटिना, 2006चा  विजेता पिझ्झा पास्तावाला इटलीही नक्की मुसंडी मारणार. अमेरिका जगात सगळीकडेच नाक खुपसत असतोच. फूटबॉलमध्येही तो मागे नाही.

पोर्तुगाल आणि स्पेन हे तर क्रिकेटमधील भारत पाकिस्तान, पारंपरिक प्रतिस्पर्धी. ते यावेळी एकाच ग्रुपमध्ये आहेत. एकाच ग्रुपमध्ये पारंपरिक प्रतिस्पर्पध्यांना ठेवून रग्गड टीआरपी, लोकप्रियता मिळवायची हे गणितच आहे. क्रिकेट वर्ल्डकपमध्येही भारत पाकिस्तान म्हणूनच बहुतेकवेळा एकाच ग्रुपमध्ये असतात.

लिओनेल मेस्सी हा पाचवेळा जगातला सर्वोत्तम फूटबॉलपटू म्हणून गौरवल्या गेला पण त्याने ‘वर्ल्डकप’ अजून मिळवून दिला नाही. पोर्तुगालचा स्टार ख्रिस्तियानो रोनाल्डोबाबतसुद्धा हीच गोष्ट.

चार वर्षांपूर्वी विश्वकप अंतिम सामन्यात  जर्मनीने ब्राझीलला हरवून विश्वविजेतेपद मिळवलं. याचे उट्टे काढण्यास ब्राझीलकरांचे पाय मांड्या शिवशिवत असतील. मांड्यांचे स्नायू स्फुरण पावत असतील.

2010च्या वर्ल्डकप अंतिम सामन्यात ऑक्टोपस बाबाने सूचित केल्याप्रमाणे जिंकलेला स्पेन सध्या तितका ताकदवान राहिला नाही. कालाय तस्मै नमः!
अर्जेंटिना यावेळी 'किक’ देणार हे नक्की.

पेले पेले ओ मेरे राजा पेले पेले ओ मेरे जानी , “#ब्लॅकपर्ल” म्हणून ओळखला जाणारे, फूटबॉल इतिहासातील एक सर्वोत्तम फूटबॉलपटू ते  लिओनेल मेस्सी, डिएगो मॅराडोना, रोनाल्डो, पर्यंत अनेक मोठमोठे फुटबॉलपटू स्टार या खेळाने दिलेत.

भारतात सुनील गावस्कर सुनील शेट्टी सगळयांना माहिती असतात. अगदी सुनील पॉल सुनील ग्रोव्हर सुद्धा माहिती असतो. पण  #सुनीलछेत्री किती जणांना माहिती ?

सुनील छेत्री हा भारतातील उत्कृष्ट फूटबॉलपटू. भारतीय फूटबॉलटीम चा कर्णधार. त्याने लिओनेल मेस्सी या जगविख्यात फूटबॉलपटूचा 64 गोल्सच्या रेकॉर्डची नुकतीच बरोबरी केली. मेस्सीपेक्षा कमी मॅचेस तो खेळलाय. नुकताच सुनील छेत्रीने भावनिक आवाहन केलं होतं की किमान आम्हाला दूषणं देण्यासाठी, टीका करण्यासाठीतरी भारतीय फूटबॉलटीमचा सामना असताना मैदानात येऊन बघत जा. तेव्हापासून फूटबॉलची लोकप्रियता आणि मैदानात उपस्थिती भारतात आणखी वाढली आहे.

तो दिवस लवकर यावा जेव्हा भारतीय फूटबॉल टीम वर्ल्डकपमध्ये जून जुलै या महिन्यात खेळताना दिसावी.

आयुष्यात प्रत्येकाने एक कला, किंवा एक खेळ तरी जीव तोडून ओतून खेळावा. फूटबॉल तर अगदी सोपी , साधा कुठलेही जास्त साहित्य नसलेला खेळ. एक बॉल त्याच्या मागे बावीस जण.

#पावसात मैदानात फूटबॉल जो खेळला त्याने आयुष्याचा मजा घेतला समजायचं.

प्रत्येक खेळ हा मानवी आयुष्यालाच शोकेस करत असतो. पडायचं , हारायचं, उठायचं आणि जिद्द कायम ठेवून पुन्हा खेळायचं आणि जिंकायचं. सतत मन वर्तमानात ठेवून काळजी घेत योग्य वेळी किक मारून आपला गोल करावा. हेच हा खेळ सांगतो.

लेट्स फूटबॉल

- Abhijeet Panse

- लोकमत , ऑक्सिजन.
14 जून 2018